EHLU’S-SUNNETI VE’L XHEMAATI

Orhan Bislimaj

(Ndjekësit e Sunnetit dhe bashkësisë)

(أهل السنة و الجماعة)

Epiteti (lekabu) “Ehlu’s-Sunneti ve’l xhemaati” أهل السنة و الجماعة- që do të thotë “ndjekësit e Sunnetit dhe bashkësisë”, përbëhet prej dy njejësave (mufredejni):

E para është: “es-sunnetu”, kurse e dyta është “el-xhemaatu”. Për ta definuar krejt përbërjen, patjetër duhet që të definohen veç e veç të dy njejësat.

“Es-sunnetu” në aspektin gjuhësor është ‘et-tarikatu’ – rrugë, ndërsa ajo këtu e ka kuptimin:

الأخذ بما ثبت عنه صلي الله عليه و سلم ظاهرا و باطنا في القول و العمل و الإعتقاد

“pranimi i asaj që është vërtetuar nga Pejgamberi s.a.v.s. i aspektit të jashtëm dhe të brendshëm në thëniet e tij, në vepra dhe në besim”[1]

Kjo është njëra prej domethënieve terminologjike të fjalës “es-sunnet”, ndërkohë që ekzistojnë edhe versione të tjera plotësuese dhe kompletuese të këtij nocioni, varësisht se në cilin prizëm studiohet.

Ndërsa “el-xhemaatu” në aspektin gjuhësor (lugaten) do të thotë: عدد كل شيئ و كثرته – numri i çdo gjëje dhe kuantiteti i madh i tij”[2]. Po ashtu kjo fjalë nënkupton: طائفة من الناس يجمعها غرض واحد – një grup (komunitet, parti, fraksion) të njerëzve të cilët i bashkon një synim i vetëm / i njejtë[3]

Sipas domethënies së parë, pra, عدد كل شيئ و كثرته – numri i çdo gjëje dhe shuma e madhe e tij”, fjala “el-xhemaatu” e ka domethënien:”shumicë”. Do me thënë: “ndjekësit e Sunnetit (të Pejgamberit a.s.) dhe shumicës, ndërsa sipas domethënies së dytë: طائفة من الناس يجمعها غرض واحد – një grup (komunitet, parti, fraksion) të njerëzve të cilët i bashkon një synim i vetëm/i njejtë” ajo e ka domethënien:“bashkësi”, sepse fjala ‘bashkësi’ konsiston shoqërinë e cila është e bashkuar, unike dhe e papërçarë. Do me thënë: “ndjekësit e Sunnetit (të Pejgamberit a.s.) dhe bashkësisë”.

Ndërkaq, dijetarët kanë mendime të ndryshme rreth përkufizimit të domethënies së fjalës “el-xhemaatu” në aspektin terminologjik (istilahan). Ata kanë disa thënie:

Është thënë se: ‘el-xhemaatu’ janë sahabët (es-sahabetu). Thuhet: ‘el-xhemaatu’: janë dijetarët (اهل العلم). Imam Termidhiu thotë: se komentimi i ‘el-xhemaatu’ te dijetarët nënkupton fukahenjtë, dijetarët dhe muhad-dithinët (اهل الفقه و العلم و الحديث). Thuhet: “el-xhemaatu” është ai që e ka akceptuar (pranuar) të vërtetën edhe në qoftë se ata të cilët janë të rrokur për të janë të pakët” (ألجماعة ما وافق الحق و لو قل المتمسكون به), sikurse ka thënë Ibnu Mes’udi:”xhemaati është ai i cili e ka akceptuar të vërtetën po qoftë edhe që nuk ka tjetër përpos teje” (ألجماعة ما وافق الحق و لو كنت وحدك). Nuajm bin Ham-mad ka thënë: Kur “xhemaati” prishet, pra shkatërrohet, atëherë e ke obligim që ta ndjekish atë xhemaat sipas asaj derisa që ai ka qenë ende pa u prishur, edhe në qoftëse je i vetëm, ti vërtetë je xhemaat ( إذا فسدت الجماعة فعليك بما كانت عليه الجماعة قبل أن تفسد و إن كنت وحدك فإنك أنت الجماعة ). Thuhet: ‘el-xhemaatu’ është: shumica absolute e një shoqërie (es-sevadu’l a’dham) të cilët e ndjekin një imam i cili gjykon sipas sheriatit dhe që është i larguar nga ndjekja e dëshirave / epsheve dhe risisë (هي ألسواد الأعظم المجتمعون علي إمام يحكم بالشرع و يجانب الهوي و البدعة).[4]

Këto janë domethëniet bazë të fjalës ‘el-xhemaatu’. Natyrisht se ekzistojnë edhe komentime tjera suplementare të nocionit ‘el-xhemaatu’, porse këto që u potencuan në masë tejet të duhur përbëjnë përfshirjen parimore të këtij nocioni.

Nga sa u pa më lartë përdorimi i fjalës ‘el-xhemaatu’ në kontekst të përbërjes “ehlus-sunneti vel xhemaati”, bartë mundësinë e përdorimit të saj në njërin prej kuptimeve të mundshme.

Pa dyshim, se mos koncenzuesi i dijetarëve rreth precizimit dhe përcaktimit se çka në të vërtetë përfshinë ky nocion, pra, ‘el-xhemaatu’, ashtu si u parashtrua më lartë, legalizon mundësinë e komentimit kontekstual të tij.

Dijetarët që ndjekin vijën e konservatore, pa hezitim thonë se fjala ‘el-xhemaat’, ka të bëjë me sahabët dhe jo me dikend tjetër. Ata këtë e kanë thjesht një përdorim rutinë, dhe jo tjetër. Me këtë dhe forma të tjera, ata e justifikojnë konservatorizmin e tyre doktrinor, se me që ‘ehlus-suneti vel xhemaati’ posedojnë epitetin e grupit (xhemaatit) i cili duhet të ndiqet dhe rrespektohet, mundohen që këtë përbërje me çdo kusht ta vënë në shërbim të tyre. Pa dyshim se ky është vetëm një qëndrim provincial dhe i njëanshëm, prandaj dhe nuk përbën kurrfarë rëndësie në shkencë.

Është më se e vërtetë se të gjithë dijetarët kanë mundur të thonë se me fjalën “el-xhemaatu” janë për qëllim sahabët. Sepse secili prej muslimanëve, në kuptimin gjithëpërfshirës të tyre, i admiron ata dhe është i bindur se e ndjek rrugën e tyre, dhe kështu ndjek rrugën e Resulullahit s.a.v.s.. Mirëpo, ata duke i ndejtur besnikë interpretimit shkencor kanë paraparë në mënyrë të barabartë për fjalën ‘el-xhemaatu’ edhe domethënie tjera simotra të kësaj. Ndërkohë që kjo nuk e zbehë fare, të vërtetën e ndjekjes së rrugës së sahabëve.

Do të thotë, aq sa kemi të drejtë që të themi se me fjalën ‘el-xhematu’ janë sahabët, po aq kemi të drejtë të themi se me këtë fjalë është për synim: ai që është i rrokur për të vërtetën edhe nëse është një person. Pastaj, po aq kemi të drejtë të mendojmë se me fjalën ‘el-xhemaatu’ është për qëllim apo synohet:‘es-sevadu’l a’dham’: shumica absolute e shoqërisë së një kohe, etj. Përcaktimi bëhet sipas elaborimeve të gjithanshme.

Mirëpo, duke e marrë parasysh kohën kur është themeluar ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’, përkatësisht kur fjala ‘el-xhemaatu’ ka gjetur përdorim në këtë përbërje, del përfundimi se me këtë fjalë, nga aspekti i emërtimit, por jo nga i cilësimit, më së paku mund të jenë për qëllim sahabët. Vet parashikimi i domethënieve të tjera për fjalën ‘el-xhemaat’, e bën të qartë se kjo fjalë në kontekstin kohor kur është paraqitur në opinionin e gjerë të muslimanëve, nuk gjason që t’i ketë për përcaktim sahabët. Qëllimi është për nga koha kur, fjala ‘el-xhemaatu’ fillon të përdoret në këtë përbërje të kontekstit “ehlus-sunneti vel xhemaati”, sepse siç do ta shohim në vijim fjala ‘el-xhemaat’ me këtë konatacion nuk është përdorur në kohën e Resulullahit s.a.v.s. e as në shekullin e parë hixhrij.

Domethënia e asocimit të fjalës ‘el-xhemaatu’ në sahabët

Asocimi i fjalës ‘el-xhemaatu’ në korrelacion me sahabët në përbërjen doktrinore të epitetit “ehlus-sunneti vel xhemaati”, mund të vështrohet nga dy aspekte:

1. Nga aspekti vertikal, i cili nënkupton cilësimin dhe

2. Nga aspekti horizontal, i cili nënkupton përcaktimin / identifikimin.

· Nga aspekti vertikal, sipas të cilit ‘el-xhemaatu’, simbolizon vazhdimin apo lidhshmërinë e gjeneratave të më vonshme me pararendësit e tyre sahabët, rreth artikulimit të tërësisë doktrinore të bazave të besimit nëpër kohë, gjeneratë pas gjenerate, deri në Ditën e Kijametit, e në pajtueshmëri të plotë të artikulimit të tyre sipas frymës së sahabëve, atëherë kjo fjalë asocon plotësisht në sahabët, sepse ato parime të besimit që janë transmetuar nga Pejgamberi a.s., gjegjësisht nga sahabët, po ato janë edhe të gjeneratave tjera me radhë që i kanë ndejtur apo do t’i qëndrojnë besnikë transmetimit të tyre dhe që muslimanët i kanë akceptuar apo do t’i akceptojnë me kabul / pranim, e i cili grup në gjeneratat e më vonshme (pas shekullit të tretë sipas hixhretit) do të njihet me epitetin “ehlus-sunneti vel xhemaati”.

Në këtë relacion, asocimi i fjalës ‘el-xhemaatu’ në sahabët, është e karakterit cilësues apo përshkrues, e jo identifikues apo përcaktues. Që do të thotë se ‘ehlus-sunneti vel xhematti’ janë ata që mbajnë rrugën e drejtë, rrugën e Resulullahit s.a.v.s dhe të shokëve të tij në sferën e akaidit (besimit). Atribuimi i fjalës ‘el-xhemaat’, me sahabët, është për shkak se sahabët janë të denjë apo janë “emblemë” që i bartin dhe i gërshetojnë cilësimet me të cilat më vonë do të karakterizohet ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’, sikurse janë:”el-ferkun-naxhijetu” – grupi i shpëtuar, pastaj “et-taifetul mensuretu’ - grupi i ndihmuar, dhe të tjera, por jo se kjo fjalë në aspektin teknik ka të bëjë me sahabët në relacionet kohore, kur dihet se ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ me këtë përbërje të plotë është formuar pas kohës së sahabëve. Sikur ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ me këtë përbërje të plotë, të ishte themeluar në kohën e sahabëve, atëherë nuk do të vinte në shprehje absolutisht përdorimi i alternativave të domethënieve tjera të kësaj fjale, porse do të thuhej se me të janë për qëllim sahabët, dhe me këtë nuk ka kush që nuk do të pajtohej. Mirëpo, ja që realiteti bën që për këtë fjalë të parashihen dhe domethënie të tjera.

Pra, me “ehlus-sunneti vel xhemaati” është për qëllim konkluza e dispozitës së subjektit, në këtë rast e shprehur përmes sahabëve, si njerëz që identifikojnë ‘simbolikën’ e transmetimit korrekt të besimit të drejtë nga Resulullahi s.a.v.s. kurse

· Nga aspekti horizontal, sipas të cilit ‘el-xhemaatu’ identifikon orjentimin doktrinor të masës së gjerë të muslimanëve në përmasat globale të botës islame, në periudha të caktuara historike, kah një drejtim apo shkollë e caktuar akaidore, del se kjo fjalë nuk i asocon sahabët, por duke e sintetizuar aspektin e parë, e identifikon krahun e “ehlus-sunnetit” që përbëhet nga ndjekësit e Ebu’l Hasen El-Esh’arijut dhe Ebu Mensur El-Maturidijut, sikurse do të diskutojmë në vijim.

Prandaj, ky aspekt, është objekt i vështrimit të fjalës ‘el-xhemaatu’ në kuadër të përbërjes “ehlus-sunneti vel xhemaatit”, si dhe është aspekt i përcaktimit të përdorimit të tij në literaturën shkencore dhe jo aspekti i parë.

Sepse, sipas aspektit të parë, ekziston mundësia kur një musliman (zakonisht i shtresës së gjerë), i artikulon bazat e besimit në pajtim të plotë me mënyrën se si i kanë interpretuar sahabët, por thotë me vetëdije të plotë se është pjesëtar që i takon ta zëmë ‘havarixhëve’ apo një grupi që sipas dijetarëve nuk konsiderohët brenda ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’. Ky musliman, për shkak se artikulimin e bazave të besimit e ka të drejtë, mirëpo në mënyrë të pavetëdijshme (rutinore) dhe të pajustifikueshme identifikohet si simpatizues i një sekti, apo për shkak të imitimit, i tilli, është kushtimisht “ehlus-sunneti vel xhemaati” vetëm sipas aspektit të parë, pra, sipas cilësimit doktrinor të tij, por jo edhe sipas përcaktimit apo emërtimit. Mirëpo sikur ai të dëshmojë se është ndjekës i njërit prej grupeve që bëjnë pjesë në “ehlus-sunneti vel xhemaati’ e të cilat do t’i potencojmë pak më vonë, atëherë i tilli, konsiderohet pjesëtar i “ehlus-sunnetit vel xhemaatit” edhe sipas aspektit të parë edhe sipas aspektit të dytë. Pra, edhe sipas cilësimit edhe sipas përcaktimit.

Po ashtu, ekziston mundësia, kur një musliman thotë se e ndjekë rrugën e sahabëve, ndërkohë që nuk e praktikon besimin e tyre, por e praktikon sipas fraksionit prapë ta zëmë “havarixh”, i tilli nuk është “ehlus-sunneti vel xhemaati”, as sipas cilësimit, e as sipas përcaktimit. Pra, as sipas mënyrës së parë e as sipas mënyrës së dytë.

Ndërsa, ai i cili deklaron se është ndjekës i njërit prej grupeve pjestarë të ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’, edhe nëse është me pozitë të ‘taklidit’ – imitimit, pamarrë parasysh se sa ka pergatitje profesionale për t’i ditur bazat e fesë, i tilli konsiderohet pjestar i “ehlus-sunnetit vel xhemaatit” edhe sipas cilësimit edhe sipas përcaktimit.

Kështu nga ky aspekt, do të ishte shumë vështirë, që të tërhiqet paralelja e cila vijëzon kornizat e përcaktimit të kësaj fjale.

Për këtë arsye e përmendëm më lartë se objekt vështrimi i fjalës ‘el-xhemaatu’ në përbërjen ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ është aspekti i dytë, pra, ai i përcaktimit apo identifikimit.

Në bazë të këtij elaborimi, fjala ‘el-xhemaatu’ asocon në sahabët, sipas cilësimit, që nënkupton “bashkimin në bazat e besimit”, por jo edhe sipas përcaktimit apo identifikimit. Sepse sikur të pranohej teza se kjo fjalë i asocon ata edhe sipas përcaktimit apo identifikimit atëherë, për gjeneratën e sahabëve do të konstatohej se ata janë: ‘ndjekësit e Sunnetit dhe vetvetes”, gjë që kjo paraqet një paradoks.

Nga këtu na paraqitet nevoja për një analizë më të gjerë të përbërjes ‘ehlus-sunneti vel xhemaatu’, duke u fokusuar në:

1. Definimin e formulimit “ehlu’s-sunneti ve’l xhemaati”

2. Koha kur u themelua “ehlu’s-sunneti ve’l xhemaati”, dhe

3. Kush bën pjesë në “ehlu’s-sunneti ve’l xhemaati”.

Definicioni i “Ehlus-suneti ve’l xhemaati”

Ekzistojnë definicione të ndryshme rreth përbërjes ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’, varësisht nga orientimet ideologjike. Tjetër përkufizim japin ata që nuk e shohin si një objekt që duhet shkuar kah ai. Tjetër përkufizim japin ata që të gjithë të tjerët që nuk mendojnë sikur ata i hedhin në jobesimtar, e tjetër sigurisht jep ai i cili për një musliman që beson bazat e imanit dhe të Islamit, druhet për ta gjykuar si jo besimtar.

Mirëpo, duke i pasur parasysh disa definicione, definicioni më kuptimplotë i mundshëm është ai që e ka dhënë Ibnu Es-Subkiu në “Sherhu’l akidet’ibni’l Haxhib” ku thotë:

إعلم أن أهل السنة و الجماعة كلهم قد إتفقوا علي معتقد واحد فيما يجب و يجوز و يستحيل و إن إختلفوا في الطرق و المبادئ الموصلة لذلك

“Dije se ‘ehlus-suneti vel xhemaati’ janë të gjithë ata të cilët janë pajtuar për një besim të vetëm në fushat e domosdoshmërisë / obligueshmërisë, të lejueshmërisë dhe të pamundësisë, edhe në qoftëse kanë mospajtueshmëri në rrugët dhe principet që të çojnë tek ai (besimi i vetëm)[5].

Ashtu sikurse shihet, ky definicion është mjaft adekuat, sepse të gjithë ata që besimin e kanë një, apo që bazat e besimit i kanë unikale, porse për ta vërtetuar atë përdorin rrugë dhe metoda të ndryshme, varësisht prej rrethanave, ata janë pjestarë të “ehlu’s-sunnetit ve’l xhemaati”. Ky definicion është që i druhet përgjegjësisë, kurse ka definicione të tjera të papërgjegjshme që shumicën e muslimanëve i konsiderojnë jashtë Islamit, më se dhe sipas tyre muslimanët kategorizohen si pakicë apo grupi më i vogël në botë, sepse ata që gjykojnë kështu janë një përqindje shumë e vogël e muslimanëve.

Ky term që nënkupton “ndjekësit e rrugës së të Dërguarit të Allahut dhë të bashkësisë së pasuesve të tij (as’habëve) në fushë të akaidit” (أهل سنة رسول الله و جماعة الأصحاب في باب العقائد)[6] përdoret më shumë në formën e shkurtuar “ithtarët e Traditës (pejgamberike)”(ehlu’s-sunne). Disa herë, për të shprehur këtë koncept, përdoret edhe termi “ithtarët e të Vërtetës” (ehlu’l hakk).[7]

Kur u themelua epiteti “Ehlu’s-sun-neti ve’l xhemaati”?

Nuk ka diskutim se në kohën e Resullahit s.a.v.s. nuk ka pasur përçarje të natyrës doktrinore në mesin e muslimanëve, sepse Pejgamberi a.s. ishte gjallë dhe jepte sqarim për çdo gjë. Në këtë kohë ndarje e shoqërisë ishte në katër grupe: mumin / muslim (besimtar / musliman), munafik (hipokrit), mushrik (politeist) dhe kafir (pabesimtar).[8] Besimtarët ishin një grup në veti dhe nuk mund të flitej për ndasi të tyre brenda për brenda vetvetes së tyre. Ata e përcjellnin, e zbatonin dhe e rrespektonin çdo urdhër të Allahut të madhëruar, sqarim të Pejgamberit s.a.v.s. dhe nuk ju interesonte që të preukupohen per ndonjë çështje të besimit se a është ajo ashtu apo kështu. Kjo ishte absurd, ngase nuk mund te jepte dikush sqarime mbi sqarimet e Pejgamberi a.s.apo të nxitonte para tij. Ky veprim i sahabëve, për të gjalllë të Pejgamberit a.s. dhe pas vdekjes së tij, nga dijetarët e mëvonshëm do të quhet si “Ehlus-sunneti”- ndjekësit e Sunnetit, por jo edhe “Ehlus-sunneti vel xhemaati” – ndjekësit e Sunnetit dhe bashkësisë, sepse shoqëria e muslimanëve të parë ishte një dhe nuk ekzistonte ndonjë ndarje në mes sahabëve në baza doktrinore. Kur dihet se domethënia “ndjekës i bashkësisë” ka të bëjë kur ekzistojnë dy dhe më shumë grupe që kanë qasje të ndryshme doktrinore dhe njëri prej tyre fiton simpati më të madhe se të tjerët përshkak të qasjes më korekte ndaj çështjeve me rëndësi në fe, më se dhe bëhet apo e fiton epitetin bashkësi (xhemaatun), kundrejt grupit tjetër. Pra, një kësi ndarje nuk kemi absolutisht për të gjallë të Pejgamberit s.a.v.s. sepse si thamë më lartë gjithëçka e sqaronte Pejgamberi a.s. Mirëpo për të gjallë të tij dhe pas vdekjes së tij kemi “ehlu’s-sunnet” – ndjekës të rrugës së tij s.a.v.s.

Rrjedhimisht, sahabët kanë qenë vet “Ehlus-suneti”, sepse e kanë ndjekë sunnetin e Pejgamberit s.a.v.s., edhe atëherë kur ndonjë veprim e kanë komentuar sipas rrjedhave kohore sikurse është rasti me Omerin r.a. i cili bie fetvanë (vendimin juridik) për pezullimin e fondit “elmuel-lefetu kulubihim” – që të mos derdhen mjete prej zekatit për përfitimin e zemrave të atyre që nuk janë muslimanë, ndërkohë që këtë nuk e ka bërë Pejgamberi s.a.v.s.. Por, kjo nuk do të thotë se Omeri r.a., përshkak të këtij interpretimi, ka dalur nga ndjekja e Sunneti. Absolutisht. Kjo ka qenë një kërkesë e kohës, dhe këtë racionalisht e ka shfrytëzuar Omeri r.a.

Kështuqë, derisa nuk kemi ndarje në dy dhe më shumë pjesë të muslimanëve mbi bazën e konkluzioneve të usulid-dinit – bazave të fesë, nuk mund të bëjmë fjalë për përdorimin kontekstual të nocionit ‘el-xhemaatu’, por vetëm për fjalën musliman apo besimtar. Me njërin prej këtyre dy emrave, e në raste të veçanta edhe me të dytë, është identifikuar gjenerata e parë. Sepse sikur fjala ‘el-xhemaat’ të mendohet se ka ekzistuar për të gjallë të Pejgamberit apo në kohën e sahabëve, kjo do të thoshte apriori pranimin e prezencës së përçarjes së tyre. Kjo nuk ka ndodhë.

Rrjedhimisht, vdekja e Pejgamberit a.s. sjell shkaqet e para për një ndarje të ardhshme të ymetit. Pas vdekjes së Resulullahit s.a.v.s. zënkat e para paraqiten se kush do të vijë në krye të shteti Islam, por kjo gjë tejkalohet, dhe në fakt nuk mund të ndodhë ndonjë ndarje në mes të sahabëve, pa i mohuar aspiratat e hapura të disave për këtë post.

Pastaj, vrasja e halifit të tretë Osmanit, r.a., paraqet një ngjarje me rëndësi, të cilën, shumica dërmuese e dijetarëve kur analizojnë shkaqet e ndarjes së ymmetit në fraksione, këtë ngjarje e paraqesin si shkaktarin kryesor. Prej kësaj kohe, vazhdojnë luftrat e Aliut me Muaviun ashtu sikurse janë të njohura në histori, të cilat rrezulltuan me daljen në shesh të fraksioneve të para siç janë havarixhët, apo harixhinjtë, për t’u pasuar me murxhitët, shiitët, xhehmitët, etj. Pastaj, debatet e hapura për mëkatarin e madh, ‘kaderin’ dhe ‘kadan’ e të tjera e të tjera, pastaj vrasja e hazreti Aliut, luftrat ndërmjet Talhasë dhe Zubejrit, e kështu me radhë. Kostoja e këtyre ngjarjeve kishte rrezulltuar mbi të gjitha me:

1. vëllavrasjen e dhjetëra mijë muslimanëve, e të gjithë në emër të Islamit, duke pretenduar se njëri është në të drejtë e tjetri jo, dhe

2. përçarjen e muslimanëve në shumë fraksione.

Këto kohëra dhe ngjarje ishin elementte e para, të hapura që ndikuan në futjen e muslimanëve në një konfuzion dhe huti të thellë. Këtë e shtonte akoma më shumë depërtimi i kulturës dhe filozofisë helene. Të kësaj periudhe përmenden debatet e imamëve të mëdhenjë sikurse janë Ebu Hanife r.a. Shafiju r.a. dhe të tjerë me predikuesit e mendimeve që kishin shtrembëruar nga rruga e vërtetë.

Në këtë vazhdë, vjen paraqitja e mu’tezilës në skenë, e cila paraqet një kapitull tejet të rëndësishëm në thellimin e këtij konfuzioni në mes të muslimanëve, pa marrë parasysh se në kohëra të caktuar kishin luajtur edhe rol konstruktiv duke rezistuar ndaj tendencave qëllimkëqije të kundërshtarëve të muslimanëve.

Këto ngjarje bënë që muslimanët të ndahen në jo vetëm dy grupe, por edhe më shumë. Pa dyshim se njëri prej këtyre shumë grupacioneve ishte “selefijje” (tradicionalistët) e përbërë nga ‘muhad-dithinët’ dhe fukahenjtë, të cilët pikëpamjet e tyre rreth sqarimit të bazave të fesë i bazonin vetëm në ‘nass’ (Kur’an dhe Sunnet), dhe mendjes nuk i jepnin kurrfarë pjesëmarrje. Ata quheshin “ehlus-sunneti”- ndjekësit e Sunnetit, por tanimë shoqëria muslimane ishte bërë pikë e pesë, dhe nuk e kishin të qartë se kend duhet pasuar.

Duke filluar nga shekulli II hixhri, në botën islame, ndërsa nga njëra anë përhapeshin me rrugën e përkthimit dhe të veprave origjinale dituritë filozofike të mbështetura në mendje (‘akl), nga ana tjetër kish dalë në shesh Mu’tezile që gjithashtu i jepte shumë rëndësi mendjes dhe kishte filluar të përhapte pikëpamjet dhe opinionet e saj në fushë të akaidit. Besimi selefist që kishte bërë tipar (moto, devizë) të vetin lidhjen pas nass-it dhe nënshtrimin, përballë këtyre rrymave, përballë pikëpamjeve mu’tezilite që posaçërisht tregonin potencial në një përhapje të shpejtë, tregohej, më në fund i pafuqishëm.[9]

Derisa në shekujt e parë mbretëronte besimi (akideja) e selefit në botën islame,”duke filluar nga shekulli i dytë pas hixhretit, në kuptimin shkencor filluan të trajtësohen fraksionet sajuese (bid’atiste) dhe, pas shekullit të tretë, u shfaqën fraksionet kelamiste të Ehli Sunnetit dhe u përhapën në të gjithë botën islame. Pas këtyre datave, përvetësuesit e besimit selefian qenë të pranishëm çdo shekull, por erdhën duke u pakësuar.”[10]

Pra, mungimi i selefijjes përshkak të pafuqishmërisë së tyre që t’u përballojnë fuqishmërisë së argumenteve të fraksioneve bid’atiste, e veçantë të asaj të mutezilëve, bënë, që sikurse thotë dijetari i njohur Bekir Topalloglu, që “Në botën islame të ndihej nevoja për trajta të reja parashtrimi që, duke i mbetur, njëkohësisht, lidhur përcjelljes (nakl) në subjektet e themeleve të fesë (usulid-din), t’i jepnin rëndësi mendjes dhe, duke ndërthurur anët e mira të metodave të Selefit dhe Mu’tezilës, të mbeteshin brenda kuadrit të Ehl-i Sunnetit. Ata që iu përgjigjën kësaj nevoje dhe që përfaqësuan këtë rrymë të re që ne do të mund ta quajmë “Kelami i Ehli Sunnetit”, qenë, në Irak, Ebul Hasan El-Esh’ariju (v.324/936) dhe, në Transoksani (Ma veraun-nehri), Ebu Mensur El-Maturidiu (v. 333/944)[11]

Sikurse do të mësojmë, orjentimet e këtyre dijetarëve, kishin një rrugë tejet të matur që penetronin ndërmjet teprimit dhe shkurtimit. Ndërmjet metodës së ‘selefijes’, e cila ishte totalisht dështake për shkak të konzervatorizmit të tepruar, në njërën anë, dhe ndërmejt mutezilës, e cila po ashtu ishte dështake duke i dhënë mendjes kompetencë më tepër se sa e bartë ajo. Kështu, këta dijetarë, duke ndjekur një paralele të mesme, e duke u mbështetur në arsenalin tradicional, u fokusuan në diskualifikim e mu’tezilës, dhe pse jo edhe të mjerimit të selefijes, ndërsa duke mos u larguar dhe as tjetërsuar parimet e “as’habul kiramit” dhe të tabiinëve. Metoda e tyre kishte një qasje, ashtu se si e kërkonte koha, por qëllimi final i fundamenteve ishte po ai i ‘selefi salihit’. Prandaj edhe në definicionin e domethënies së ‘Ehlus-sunnetit vel xhemaatit’, që u lërtëcek ndër të tjera është se rrugët dhe principet që çojnë te besimi i njejtë dhe parimor mund të jenë të ndryshme, por jo edhe vet besimi.

Kjo bëri që këta dijetarë të marrin jehonë të madhe në masat e gjera të muslimanëve.

Faktikisht këtu vjen në shprehje mbështejta e fjalës ‘el-xhemaatu’ në përbërjen ‘Ehlus-Sunnet’. Do me thënë, orjentimi i shumicës së muslimanëve kah Esh’ariju dhe kah Maturidiju, duke u transformuar në një bashkësi e cila ashtu sikurse përbënte pjesën dërmuese të muslimanëve, ishte edhe kompakte në interpretimin e çështjeve të besimit sipas frymës së ‘selefu salihit’. Ky kompaktivitet, me disa dallime të lehta periferike që megjithatë bashkohen në synim, mundësuan formimin e formulimit “Ehlu’s-sunneti vel xhemaati – ndjekësit e sunnetit dhe bashkësisë. Ngase plasaritjet në mes të muslimanëve duke u ndarë në shumë grupacione, në njërën anë, dhe në tjetrën, kolapsi i një gjendje konfuzioni, që i kishin futur mutezileja dhe selefije, krijuan mundësin e re, ku tubimi i masës kah mendimi i ri i Maturidiut dhe Esh’arijut, të formojë apo vejë në lëvizje nocionin “el-xhemaatu”- bashkësia.

Këta dy dijetarë, bazat e besimit ua kishin ofruar muslimanëve në mënyrë shumë korrekte dhe të unifikuar sipas Kur’anit, Sunnetit dhe koncenzuesit të sahabëve, ndërsa parashtrimi i tyre bëhej me një metodë që arsyes i jepte pjesëmarrjen e duhur, ndërmjet teprimit dhe shkurtimit. Metoda e këtyre dy dijetarëve, ishte e vetmja e kohës që arriti edhe ta unifikojë

1. përmbajtjen e bazave të besimit kundrejt poleve ekstreme të mutezilës dhe selefijes, por edhe që ta unifikojë

2. masën e gjerë të muslimanëve që kishin ranë pre e kontradiktave.

Ky parashtrim i unifikimit të bazave të besimit, që e sfidonte edhe selefijen edhe mutezilen, në njërën anë, dhe në anën tjetër bëshkimi i masave të gjera të muslimanëve, e krijuan nocionin ‘el-xhemaatu’- bashkësia. Në këtë rast unifikimi apo bashkimi i bazave të besimit, dhe unifikimi apo bashkimi i pjesës dërmmuese të muslimanëve.

Ndërsa, kjo përputhet në çdo aspekt me të gjitha domethëniet gjohësore dhe terminologjike, që janë potencuar më lartë për fjalën ‘el-xhemaat’.

Nga aspekti gjuhësor nëse themi se fjala ‘el-xhemaat’, e ka domethënien “shumicë”, kjo është e vërtetë, sepse vërtetë ky epitet, pra “Ehlus-sunneti vel xhemaati”, përbënte shumicën absolute të muslimanëve të asaj kohe. Në anën tjetër, nëse themi se ajo e ka domethënien “bashkësi”, edhe kjo është e vërtetë, sepse parashtrimi i bazave të besimit në mënyrë të unifikuar si dhe koncentrimi i besimtarëve drejt një përbashkimi, përbëjnë bashkësinë e vërtetë.

Ndërsa, nga aspekti terminologjik, nëse themi se me fjalën ‘el-xhemaat’ janë sahabët, kjo është e vërtetë, sepse besimi apo akideja e këtyre dy dijetarëve të mëdhenjë është e njejtë me të tyre, përpos se rruga dhe principet që çojnë deri tek ai, aty këtu mund te kenë ndonjë nuancë dallueshmërie që janë varur detyrimisht nga rrjedhat kohore, (sikurse bie fjala që ishte rasti i Omerit r.a. me pezullimin e pjesës së citatit “elmuel-lefetu kulubihim”), por assesi pa u larguar nga metoda e tyre.

Nëse thuhet se fjala ‘el-xhemmat’, nënkupton ate i cili është rrokur për të vërtetën edhe nëse është një, atëherë edhe kjo është e vërtetë, sepse ky drejtim ka filluar me iniciativa vetjake apo personale sikur që janë dijetarët Esh’ariu dhe Maturidiu.

Nëse thuhet se fjala ‘el-xhemaatu’ e ka kuptimin e “Es-sevadu’l a’dham” shumicës absolute të muslimanëve të një kohe të caktuar që e ndjekin një imam i cili gjykon me sheriat, edhe kjo është po ashtu e vërtetë sepse masat e gjera që e ndjeknin Maturidiun, përbënin mazhorancën absolute të muslimanëve, prej se është formuar ky drejtim, pra, drejtimi i “Ehlus-sunnetit vel xhemaatit”, që nga fundi i shekullit të tretë dhe fillimi i shekullit katër hixhrij, e gjerë në ditët tona.

Këtë qëndrim, tek ne, e mban edhe mr. Naim Tërnava, i cili pasi bën një kronologji të shkencës së Kelamit Sunnij, nëpër kohëra, thotë:

“Më sipër theksuam se Esh’ariu dhe Maturidiu morën një qëndrim në mes të mësimeve të muteziles dhe të Ehli Sunnetit, që është një rrugë e matur në studimin dhe shqyrtimin e shumë çështjeve të besimit. Me këtë veprim ata arritën famë shumë të madhe në mesin e masës së gjerë të besimtarëve. Dijetarët e mëvonshëm drejtimin e tyre e emërtuan si “Ehli Sunneti vel xhemaati”, kurse dihet që tradicionalistët më herët u quajtën “Ehlis-Sunnet”.[12]

Për këtë arsye dhe të tjera konkludojmë se fjala ‘el-xhemaat’, përkatësisht, përbërja “Ehlus-Sunneti vel xhemaati” eskluzivisht ka të bëjë me Maturidijun dhe Esh’arijun, kurse formulimi “Ehlus-Sunneti” i cili ka qenë i pranishëm deri në kohën e daljes në skenë të Maturidiut dhe Esh’ariut, të njohur tanimë prej masave të gjera si ‘Ehlus-sunneti velxhemaati’, ka të bëjë eskluzivisht me ‘selefijen’ (tradicionalistët).

Këto dy dijetarë njëherit, janë edhe themeluesit e shkencës së Kelamit Sunnij.

Maturidijje (maturidizmi) paraqet krahun e madh të kelamistëve të Ehlus-sunnetit që ndjekin rrugën e të Dërguarit të Allahut dhe të pasuesve të tij (as’habëve) në fushë të akaidit, por që gjatë parashtrimit dhe vërtetimit kanë përvetësuar metodën e kelamit. Krahun tjetër e formon Esh’arijje (esh’arizmi)[13]

Mirëpo, me që “esh’arizmi dhe maturidizmi, megjithatë janë dy identitete të ndara, në raste të caktuara esh’arizmi e përfaqëson maturidizmin, sikurse është rasti kur “esh’arijje përmendet si antitezë e sajuesve (ehli bid’at), brenda saj nënkuptohet edhe Maturidijje”[14]. Sikundër, në anën tjetër Maturidiju mbërthen më vete identitetin e “ehlus-sunnetit vel xhemaatit”, sikurse janë epitetet: reisu ehlis-sunneti vel xhemaati ( رئيس أهل السنة و الجماعة ) – kryetari i ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’, pastaj ‘alemu’l huda ( علم الهدي ) – shenjë e udhëzimit në rrugën e drejtë, imamu’l huda ( إمام الهدي ) – prijatar i udhëzimit në rrugën e drejtë, etj.

Prandaj, shumica e dijetarëve mbajnë qëndrimin se “fjala bashkësi (xhemaat) e përdorur këtu, ashtu siç nënkupton as’habi kiramin, nënkupton edhe shumicën dërmuese të muslimanëve të çdo periudhe (sevadi a’dham), dijetarët muxhtehidë, ose bashkësinë e muslimanëve që i janë lidhur të njëjtit udhëheqës shteti”[15]

Sipas kësaj të vërtete, fjalën ‘el-xhemaatu’ në gjuhën shqipe mund ta përkthejmë si “bashkësi”, pra “pasuesit e Sunnetit dhe bashkësisë”, ku kjo do ta sintetizonte në domethënien e saj në mënyrë korekte, në radhë të parë:

1. Aspektin vertikal të saj, që konsiston bashkësinë e sahabëve, tabiinëve dhe tebei tabiinëve në bazat e besimit e të tranmsetuara dhe profilizuara në mënyrë besnike përmes themeluesve të Ehlus-Sunetit vel xhemaatit, Esh’arijut she Maturidijut e gjerë në ditët tona; dhe së dyti:

2. Aspektin horizontal që konsiston “es-sevadu’l a’dhami”- shumicën absolute të muslimanëve të një periudhe (ku sipas këtij konteksti vjen në shprehje alternativa e përkthimit të fjalës ‘el-xhemaatu’ me “shumicë”). Ndërsa “es-sevadu’l a’dhami” është ai i cili e bashkon edhe

· bashkësinë e muslimanëve në vijën vertikale të bazave të besimit, sepse bazat e besimit janë po ato që kanë qenë të sahabëve, por edhe

· shumicën e muslimanëve në vijën horizontale, mbi bazën e kuantitetit, sepse në parim ‘ehlu-sunneti vel xhemaati’ prej themelimit të tyre nga koha e Esh’arijut dhe Maturidijut e gjerë më sot janë shumicë absolute e muslimanëve të mbarë botës.

Prandaj në bazë të këtij elaborimi, unë preferoj që fjala ‘el-xhemaatu’ në përbërjen ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’, të përkthehet me “bashkësi”- ndjekësit e Sunnetit dhe bashkësisë”. Kjo mendoj është më prioritare, kurse nuk prish punë që të përkthehet edhe si “ndjekësit e Sunnetit dhe shumicës”.

Kush bën pjesë në “ehlu’s-sunneti ve’l xhemaati”?

(من هم أهل السنة و الجماعة ؟ )

Nga sa u tha, “Ehlus-sunneti vel xhemmaati” përbëhet prej dy grupeve kryesore: simpatizuesve të Ebi Hasan El-Esh’arijut dhe simpatizuesve të Ebi Mensur El-Maturidijut[16]

Prandaj, kur nocioni ‘Ehlus-sunneti vel xhemaati’ përgjithësohet (أطلق) me të synohen esh’arinjtë dhe maturidinjtë[17].

Mirëpo, meqë secili besimtar duhet ta synojë unifikimin e masave të gjera të muslimanëve, krahas ndarjes së tyre në shumë grupacione, dijetarët e mëvonshëm e kanë preferuar që nocioni ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ të përdoret për të gjithë ata muslimanë që bazat e besimit i kanë të njejta, pra që janë unikë në ato, porse mënyra për të arritur deri tek ai përmban rrugë të ndryshme.

Kështu në mënyrë të përgjithëshme (bi’l-xhumleti), mbi bazën e induktimit, “ehlus-sunneti vel xhemaati” janë tre grupe:

Grupi i parë janë: ithtarët e hadithit (أهل الحديث ) të cilët principet e tyre i mbështesin në argumentet e dëgjimit – Kur’ani, Sunneti dhe Ixhmai’

Grupi i dytë janë: ithtarët e vrojtimit racional (أهل النظر العقلي ), e të cilët janë esh’arinjtë dhe hanefinjtë. Dijetari i esh’arinjve është Ebu’l Hasen El-Esh’ariju, ndërsa dijetari i hanefinjve është Ebu Mensur El-Maturidiju. Ata janë në pajtim të plotë për principet mendore për çdo çështje për të cilën nuk vjen argumenti i dëgjimit; për principet e dëgjimit në atë që vetëm mendja arrinë ta njohë lejueshmërinë e saj, dhe për principet mendore dhe të dëgjimit në të gjitha të tjerat përveç tyre. Ata janë pajtuar në të gjitha çështjet besimore, përpos në disa prej tyre.

Grupi i tretë janë: ithtarët e ndiesisë dhe zbulimit (أهل الوجدان و الكشف ) dhe ata janë sufinjtë. Në fillim ata për principe të tyre i kanë principet e dy grupeve të para, ndërsa në fund, ata për principe e kanë zbulimin / relevimin dhe inspirimin (ألكشف و الإلهام).[18]

Sikurse duket, grupet që janë pjestarë të Ehlus-sunnetit vel xhemaatit, përbëjnë shumicën e muslimanëve. Ky është një përcaktim real, pa pasur nevojë që të përfshihen me emra të veçantë edhe nëngrupet e tjera veç e veç sikurse janë: specialistët e leximit të Kur’anit, tefsirologët, pastaj dijetarët e sarfit – morfologjisë, nahvit – sintaksës, lugat-it- linguistikës etj. Mirëpo, të gjitha këta rreshtohen në njërin prej tri grupeve.

Me këtë përcaktim, nuk synohet të thuhet se grupet tjera nuk janë pjestarë të Islamit, porse me këtë dëshirohet të vehet në pah grupi i pa alternativë në rrugën e drejtë dhe që duhet të ndiqet.

Sepse, askush nuk ka të drejtë që muslimanët t’i prejashtojë nga Islami. Mënyrat se si e konceptojnë atë, duhet parë si diçka që janë të pashmagshme. Për faktin se, ato kanë filluar të ekzistojnë menjëherë pas vdekjes së Pejgamberit a.s. apo më saktë pas gjysmës së dytë të shekullit të parë. Në ato shekuj për të cilët Pejgamberi s.a.v.s. ka thënë se janë më të mirët se të gjithë shekujt tjerë. Akuza për mohim të fesë ndaj një muslimani që i beson bazat e imanit dhe të islamit, është një dukuri tepër e rrezikshme në përgjegjësi.

Këtë më së miri e shpreh Imam Ebu’l Hasen El-Esh’ariju i cili thotë:”Njerëzit pas (vdekjes së) Pejgamberit sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem janë ndarë në mendime të ndryshme rreth shumë gjërave (eshjain kethiretin). Disa prej tyre, rreth këtyre gjërave, i kanë hedhur disa të tjerë në devijim (ضلّل) duke u distancuar njëri nga tjetëri, më se dhe u transformuan në fraksione kontradiktore ( فرقا متباينين) dhe parti të shpërndara (متشتتين أحزابا ). Mirëpo, Islami është ai që i tubon të gjithë ata dhe i pranon në gjirin e vet (يجمعهم و يشتمل عليهم ).”[19]

Sa i përket qëndrimeve ekstreme dhe përçarëse të konzervatoristëve ekstremë, të motivuara nga aspiratat injorante sikurse ai i Uthejminit ku thotë se:”esh’arinjtë, maturidinjtë dhe të tjerë nuk janë prej “ehli Sunnetit ve’l xhemaatit[20], më se dhe merr guximin që t’i gjykojë me përjashtim shumicën absolute të muslimanëve nga grupi i ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’, përkatësisht duke i përjashtuar mu themeluesit e “ehlus-sunetit vel xhemaati”, disi bie në përngjasim me qëndrimin kryeneçë të krishterëve që e mbajnë ndaj muslimanëve. Muslimanët e pranojnë pejgamberinë e Isait a.s., ndërsa ata nuk e pranojnë pejgamberinë e Muhamedit a.s. E njejta gjë po ndodhë këtu. Hanefinjtë /maturidinjtë i pranojnë në gjirin e ‘ehlus-suneti vel xhemaatit’, të ashtuquajturit “selefizmin” pakicë, ndërsa ata nuk e pranojnë maturidijen dhe esh’arijen shumicë në ‘ehlus-suneti vel xhemaati’. Absurd.

a) Mbi grupin e parë

Ky grup, zakonisht janë ata që konkluzionet e tyre studimore dhe besimore i mbështesin vetem në tri burimet e lartëcekura, duke mos i dhënë aspak pjesëmarrje arsyes dhe burimeve tjera të njohjes. Zakonisht ky grup, për gjatë gjithë historisë janë shquar dhe dalluar me konzeravatorizëm të tepruar dhe nuk kanë mundur që t’i rezistojnë mendimeve që për bagazh i kanë pasur dituritë e tjera sekulare. Vazhdimisht kanë pësuar disfatë në diskutime me fetë tjera dhe intelektualet tjerë të profileve filozofike, sepse të tillët dijën e tyre e argumentojnë vetëm me këto burime, ndërsa është fare e qartë se këto burime janë të rrespektuara vetëm për muslimanët e jo edhe për jobesimtarët të cilët as nuk i pranojnë dhe as nuk i llogarisin për argumente. Dijetarët e këtij grupi, në kohën bashkëkohore, kanë mbetur vetëm intelektual të ‘oborrit të xhamisë’, pra për shtresat e thjeshta të muslimanëve, dhe asgjë nuk kanë të bëjnë me pjesëmarrje në trendet botëror dhe me kercenimin që po vjen nga rrymat bashkekohore te natyrës së ekzistencializimit, modernizmit, ateizmit, sekularizmit etj. Këto rryma, këta dijetarë i sulmojnë vetëm nga distanca dhe me hamendje, dhe nuk kanë përgatitje intelektuale për t’u ballafaquar për diskualifikimin e tyre, sepse ajo që do të mund t’i ndihmonte për këtë është shkenca e ‘ilmu’l kelamit’ (apolegjetika islame), ndërsa këta, këtë shkencë nuk e preferojnë për ta lexuar, madje e konsiderojnë të ndaluar. Prandaj, dhe për këtë shkak, këta dijetar, përballë arritjeve të mahnitshme të shkencës, mbeten vazhdimisht të prapambetur dhe të padenjë për ta mbrojtur me anë të argumenteve, sovranitetin e besimit të pastër islam. Për ta mbrojtur këtë besim duhet me pa tjetër që të përdoret krahas argumenteve tradicionale edhe argumenti i mendjes dhe krahasimeve logjike.

Të tillët po ashtu besimin e konsiderojnë si dhuratë që dhurohet e jo si diç që duhet angazhuar për ta arritur apo vërtetuar atë. Pikërisht dhe për këtë, për shumë çështje të besimit, që megjithatë janë provokuar nga rrymat e ndryshme jo islame, kanë mbetur të bllokuar dhe nuk kanë mundur ta arsyetojnë atë besim.Tani në kohën kur të arriturat shkencore kanë përparuar mjaft shumë, të mendosh se metoda e krahut ‘selefije’, vetëm përmes ‘nassit’ (argumenteve tradicionale), mund të kontribuojë në ruajtjen e integritetit të pastër të akides së Selefi Salihit, është më tepër se avanturë emocionale dhe zhgënjim.

b) Mbi grupin e dytë

Ky grup, krahasa mbështetjes në argumenetet tradicionale, i japin sovranitetin e duhur edhe mendjes dhe krahasimeve logjike. Është tepër primitivizëm të mendohet se ky grup nuk bazohet në argumentet tradicionale. Këta pos që në dijën e tyre i kanë argumentet tradicionale, i kanë po ashtu edhe argumentet racionale, më se dhe bëhen të pamposhtur në konkluzionet besimore.

Për shembull, derisa krahu konzervator mendon se cilësitë e Allahut nuk mund të vërtetohen me anë të arsyes[21], porse vetëm me anë të argumenteve tradicionale, gjoja arsyeja nuk ka mundësi që të arrijë njohjen e tyre, dijetarët e grupit të dytë pohojnë të kundërtën se, përpos vërtetimit të Kur’anit dhe hadithit ndaj emrave dhe cilësive, edhe mendja ka mundësi që t’i vërtetojë ato.

Në lidhje me këtë, kryesuesi i ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’, imam Ebu Mensur El-Maturidiju thotë se:

“Edhe mendja i vërteton ato, sepse kur vërtetohët se Allahu xh.sh. ka krijuar gjëra (sende) që përbëhen prej substancave dhe aksidencave të veçuara me veçori dhe specifika të ndara, atëherë kjo argumenton se veprimet e Tij nuk janë veprime të natyrës, por janë veprime me anë të zgjedhjes (el-ihtijar)”.[22]

Gjithashtu harmonizimi i veprimeve suksesive (të mbarëvajtshme) të shfaqura pa kurrfarë çrregullimi dhe as thyerje të rregullit të caktuar, vërteton ekzistimin e të vepruarës nga vepruesi me anë të preferencës-zgjedhjes, dhe vërtetohet se krijimi është me veprimin e Tij të vërtetë (të planifikuar)… Ndërsa kur vërtetohet (ekzistimi) i preferencës-zgjedhjës, vërtetohët pjesëmarrja e “fuqisë” (el kudretu) dhe e “vullnetit” (el iradetu) në krijim, në mënyrë që krijimi të jetë sipas asaj që Ai dëshiron të jetë.[23] Ndërsa, ‘fuqia’ dhe ‘vullneti’ janë prej cilësive të Allahut xh.sh. Kështu sipas këtij elaborimi, pra edhe me anë të mendjes vërtetohën cilësitë e Allahut, me karakter absolut përkatës, për veprime të caktuar, si p.sh. knaqësia e Allahut është kur njeriu ndjek rrugën e tij, e jo e kundërta.

Ja ky është një shembull konkret. Në këtë mënyrë ky grup janë të vetmit që mund ta ruajnë besimin e pastër islamë dhe t’u rezistojnë tendencave të armiqëve që synojnë ta rrënojnë këtë besim. Duke e përdorur argumentin logjik dhe pa e kundërshtuar fare Kur’anin dhe Sunnetin, mund të vihet te përfundimi i drejtë edhe për muslimanët edhe për armiqtë të cilët nuk e konsiderojnë Kur’anin e as Sunnetin e as ixhmain për argument, por që e konsiderojnë logjikën dhe bazat e saj.

Në këtë formë, imam Maturidiu, mbi bazën e direktivave të shpalljes (Kur’anit dhe Synnetit) mbështetet në mendje, duke e konsideruar atë dhe përdorimin e saj në të kuptuarit e konkluzioneve besimore, si obligim të pashmagshëm, sikurse thotë imam Ebu Zehre: Maturidiu është ai i cili e obligon shikimin me anë të mendjes duke i kundërshtuar me këtë fukahenjtë dhe muhad-dithinët, të cilët obligojnë mbështetjen vetëm sipas transmetimit, dhe se të vërtetën duhet kërkuar prej transmetimit e jo në ndonjë gjë tjetër pas kësaj, në shenjë frike se mendja mund të bie në lajthitje e të humbët. Ai (Maturidiu), duke e refuzuar këtë rezonim, në librin e tij “Kitabu’t-tevhid” thotë:

”Me të vërtetë, kjo është prej intrigave të shejtanit dhe prej vesveseve të tij, sepse ai që mohon rolin e meditimit, nuk mund të ketë argument tjetër përpos vetë meditimin (و ليس لمنكري النظر دليل إلا النظر ). Nga këtu, kjo ua obligon atyre thënien për nevojën e domosdoshme të meditimit (en-nadhru). Si mund që ata ta mohojnë meditimin ndërkohë që Allahu i madhëruar u ka bërë thirrje robërve të Tij për meditim dhe i ka urdhëruar me të menduar dhe persiatje ( و أمرهم بالتفكر و التدبر ) dhe i ka obliguar me të mësuar (menduar) dhe me shqyrtime (بالإتعاظ و الإعتبار)? Kjo është argument se meditimi dhe të menduarit janë një burim prej burimeve të dijës.”[24]

Kjo ka bërë që esh’arinjtë dhe maturidinjtë, veçanërisht këta të fundit të shquhen, me përkrahjen e masës së gjerë të muslimanëve.

Islami e ka fytyren e vërtetë të tij vetëm atëherë kur është në gjendje që t’u rezistojë të gjithë. Madje jo vetëm t’ju rezistojë, por edhe t’i turpërojë në esencë. Nuk mund të bëhet fjalë për një islam burimor e që ai të mos jetë në gjendje t’i arsyetojë bazat doktrinare të tij sikurse që në këtë aspekt kanë pësuar debakl në kohën e herëshme, muhadithinët dhe një pjesë e fukahenjve.

Të mendosh se Maturidije dhe Esh’arije nuk kanë pasur nevojë që t’ia japin sovranitetin e duhur mendjes, këtë sovranitet që Allahu i madhëruar ia ka dhënë, jo vetëm se është thyerje e urdhërave të Kur’anit dhe Sunnetit, kjo nuk diskutohet, porse është edhe kundërshtim i qartë që i bëhet urdhërave të Allahut. Të mendosh se sot në kohën tonë mund t’i luftosh rrymat moderne, sikurse janë ‘ekzistencializmi’, ‘sekularizmi’ dhe të tjera me gjithë hovin e madh të tyre, vetëm me anë të ‘nassit’ (argumenteve tradicionale), kjo do të thotë brohoritje për dështimin e metodave të Fesë islame, dhe kjo është më tepër se anomali.

Metoda që e kishte përdorur Maturidiju, përmes shkencës së ‘kelamit’, (apolegjetikës), jo vetëm se ishte e nevojshme në atë kohë të retorikës dhe kur muhadithinët dhe fukahenjtë kishin dështuar në përpjekjet e tyre për ta ruajtur sovranitetin e besimit islam, por ishte e domosodoshme sikurse që është po ashtu e domosdoshme edhe sot e gjithëherë.

Imam Maturidiu, luftoi që akideja islame të ketë unitetin e saj dhe ai ishte protagonisti kryesor që krahas sfidave të kohës, kishte arritur që akiden islame të unifikojë në një tërësi të vetme sa që është e pamundur që në të të gjesh kontradiktë.

Ja edhe një shembull:

Pjestarët e grupit konzarvetorist, thonë se tekstet e Kur’anit duhet interpretuar ashtu sikurse janë, pa marrë parasysh se aspekti i jashtëm i tyre, përmbanë elemente të antropomorfizmit. Ndërsa, dijetarët e “ehlus-sunnetit vel xhemaatit” pohojnë se pa iu larguar tekstit, pra pa e mohuar dukjen tekstuale të tyre, ata duhet të komentohen në dritën e ajeteve të qarta, në të kundërtën vjen deri te kundërshtimi i Kur’anit me Kur’an, apo te kundërshtimi i pikëpamjeve besimore, ndërsa një gjë e tillë është absurde që të ndodhë.

Një prej shembujve nga Kur’ani është ky:

Allahu xh.sh. thotë:

نَسُواْ اللّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

”…Harruan Allahun (nuk iu binden), prandaj Ai i harroi (nga mëshira)…” (Kur’ani, Et-Tevbeh: 67); Po ashtu Allahu i madhëruar thotë:

فَالْيَوْمَ نَنسَاهُمْ كَمَا نَسُواْ لِقَاء يَوْمِهِمْ هَـذَا

”Sot, pra ne i harrojmë ata sikurse e patën harruar takimin e kësaj dite të tyre…” (Kur’ani, El A’raf: 51)

Në këto ajete potencohet se Allahu ‘harron’.

Si mund të lejohet që harresa (en-nisjan) t’i atribuohet Allahut të madhëruar, ku dihet se ajo është prej llojit të gafletit (pakujdesisë), më se dhe Allahu është i pastër nga kjo, ku Ai vet Thotë:

وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا

”…E Zoti yt nuk është që harron” (Kur’ani, Merjem: 64).

Sipas kuptimit të dy ajeteve të para, shihet se Allahu ‘harron’, ndërsa sipas ajetit të fundit, shihet se Allahu nuk harron. Faktikisht, pamja e jashtme e ajetve është kundërthënëse, ndërkohë që dihet se ata nuk mund të jenë të këtillë, sepse këtë e ka dëshmuar vet Allahu:”Atij (Kur’anit) nuk mund t’i mvishet e pavërteta nga asnjë anë; është i zbritur prej të urtit, të Lavdishmit”(Kur’ani, Fussilet:42), pastaj citati: “…Sikur ai (Kur’ani) të ishte prej dikujt tjetër, përveç prej Allahut, do të gjenin në te sh

E Martë, 25 Gusht 2009; 05:10

Ehlu’s-Sunneti Ve’l Xhemaati

EHLU’S-SUNNETI VE’L XHEMAATI